BOM محصول یا درخت محصول چیست و چه کاربردی دارد؟

درخت محصول لیستی از اجزا، قطعات و مواد اولیه مورد استفاده در ساخت یا مونتاژ یک محصول است. در این لیست تمام جزئیات اعم از تعداد، اندازه، نوع، مدل و سایر ویژگی های قطعات و مواد اولیه مورد استفاده برای ساخت یک محصول آمده است. لیست تهیه شده معمولاً به شکل چارت درختی آماده می شود که در بالاترین قسمت آن محصول نهایی و در قسمت های پایین آن جزئیات کامل اجزا و قطعات درج می شود. Bom محصول کاربردهای گسترده ای برای ساخت، تعمیر، به روز رسانی و محاسبه بهای تمام شده محصول دارد. برای کسب اطلاعات بیشتر پیرامون سوال درخت محصول چیست؟ و نیز آشنایی با روش تهیه Bom محصول در ادامه با ما همراه باشید.  

درخت محصول Bill of Material چیست؟ 

درخت محصول یا Bill of Material، یک لیست کامل از ابزارها، مواد اولیه، اجزا و قطعاتی است که برای ساخت اولیه، مونتاژ یا تعمیر یک محصول باید تهیه شوند. البته bom تنها برای محصولات فیزیکی تهیه نمی شود و در اموری مانند برنامه نویسی هم کاربرد دارد. بسته به نوع کسب  و کار اطلاعات درخت محصول شامل سطوح مختلفی از جزییات است. جزئیاتی مانند قیمت قطعات و اجزا، نوع و مدل هر یک از اجزا، ویژگی های فیزیکی مانند طول، وزن، ارتفاع و… در درخت محصول آمده اند. همچنین bom محصول شامل توضیحات مربوط به فرایند ها و مراحل تولید یا مونتاژ محصول و شیوه تهیه مواد اولیه نیز می شود.

طراحی درخت محصول مزایا و کاربردهای گسترده ای در واحد های تولبدی دارد. برآورد هزینه ها، تعداد مواد اولیه لازم، محاسبه زمان تکمیل شدن پروژه، اطلاعات لازم برای ساخت، مونتاژ یا تعمیر محصول، جزییات مربوط به بسته بندی و فروش، داده های مورد نیاز برای برنامه ریزی  و هماهنگی، تنها بخشی از اطلاعات مفید درخت محصول هستند. با آگاهی از این اطلاعات از سردر گمی و وقفه در روند تولید محصول جلوگیری می شود و فرایند تولید محصول طبق برنامه ریزی مشخص در زمان مناسب و با کنترل کیفیت انجام می شود.

بیشتر بخوانید: مدیریت فرآیند کسب و کار یا bpm چیست؟

مهم ترین کاربردهای درخت محصول (bom) در سازمان ها 

پس از پاسخ به سوال درخت محصول چیست؟ برای درک بهتر مفهوم Bom نگاهی به  کاربردهای آن در زمینه های مختلف می اندازیم و به این سوال پاسخ می دهیم که چرا از Bom برای ساخت محصول استفاده می شود؟ 

 درخت محصول به عنوان یک ابزار راهبردی شامل اطلاعات جامعی در مورد نوع، تعداد، اندازه و جزئیات اجزا و قطعات مورد نیاز برای ساخت یک محصول است. در Bom معمولا علاوه بر عنوان قطعات و اجزا سازنده محصول،موارد دیگری مانند چگونگی تهیه مواد اولیه و نحوه استفاده از آن ها نیز ذکر می شود. Bom محصول کاربردهای متنوعی برای  تیم طراحی و تولید محصول، تیم برنامه ریزی، تیم بازاریابی و فروش و…. دارد. به طور کلی در رابطه با کاربردهای درخت محصول می توان به موارد زیر اشاره کرد:

عیب یابی و ارائه خدمات پس از فروش

در بسیاری از مواقع محصولات فروخته  شده از گارانتی و خدمات پس از فروش برخوردارند. در واقع زمانی که شما محصولی را می فروشید، ممکن است بعد از گذشت مدتی محصول دچار یک نقص شود و نیاز به تعمیر پیدا کند. بدیهی است که تولید کننده برای تعمیر و عیب یابی محصول باید به نوع و تعداد قطعات و اجزا سازنده محصول تسلط داشته باشد.

ارتقاء و به‌روزرسانی محصول 

در برخی از مواقع پس از تولید یک محصول برای رفع ایرادات و یا بهبود کارایی محصول، ممکن است تولید کننده تصمیم بگیرد، محصول را به روز رسانی کند. برای ارتقا و بروزرسانی محصول به اطلاعات درخت محصول نیاز داریم. اگر تولید کننده نداند که در محصول قبلی که از چه اجزاء و کالاهای استفاده شده است به طور قطع نمی تواند تصمیمات درستی در رابطه با ارتقا و به روز رسانی محصول بگیرد.

برآورد هزینه ها و محاسبه بهای تمام شده 

یکی از اصلی ترین کاربردهای درخت محصول محاسبه هزینه های تولید محصول است. با استفاده از درخت محصول می توان به طور دقیق هزینه ی لازم برای تهیه اقلام و مواد اولیه و هزینه های سربار ( هزینه های که مربوط به محصول نیستند اما در فرایند تولید محاسبه می شوند مانند هزینه  برق ) را محاسبه کرد. این محاسبات به تولید کننده کمک می کند تا برنامه ریزی مناسبی برای گذراندن مراحل مختلف تولید محصول داشته باشد. همچنین بهای تمام شده برای یک محصول به کمک درخت محصول محاسبه می شود. در واقع، برای محاسبه بهای تمام شده محصول ابتدایی ترین مورد، محاسبه هزینه تهیه اقلام و اجزایی است که برای تولید محصول مورد استفاده قرار گرفته اند. برای آگاهی از لیست این اقلام  و محاسبه هزینه آن ها قطعاً به درخت محصول یا bom نیاز داریم.

سفارشی سازی محصولات برای برخی از مشتریان 

در برخی مواقع، مشتریان تمایل دارند محصولات  را با ویژگی های خاص و مطابق با سلیقه و شرایط خود سفارش دهند. این سفارشی سازی ممکن است شامل تغییر متریال، تعداد اقلام و نوع یا اندازه آن ها باشد.. اگر تولید کننده بخواهد طبق سفارش مشتری تغییری در محصول اعمال کند باید از جزئیات قطعات و اجزا مورد استفاده محصول آگاهی کامل داشته باشد .بنابراین برای تهیه نسخه های سفارشی از محصول، تهیه Bom محصول الزامی است.

بیشتر بخوانید: سیستم ERP چیست؟ همه چیز در مورد برنامه ریزی منابع سازمانی

ساختار درخت محصول چگونه است؟ 

به طور کلی ساختار و روش تهیه bom تا حد زیادی به سادگی  یا پیچیدگی محصول مورد نظر بستگی دارد. برای محصولات ساده از ساختار تک سطحی Bom و برای محصولات پیچیده تر از ساختار چند سطحی آن استفاده می شود. 

ساختار تک سطحی Bom

در ساختار تک سطحی جزئیات تا حد معینی ذکر می شوند و داده ها در سطوح  چندگانه  طبقه بندی نشده اند.  کاربرد این نوع درخت محصول راحت تر است، اما نمی توان از آن برای محصولات پیچیده استفاده کرد. استفاده از این مدل درخت محصول ممکن است در صورت خرابی محصول عیب یابی را با دشواری  روبرو کند. 

ساختار چند سطحی Bom 

در ساختار چند سطحی درخت محصول، در هر بخش تمام جزئیات قطعات به صورت دقیق و در ستون خود درج شده اند. این مدل به دلیل تعریف دقیق ویژگی های محصول، برای تولید یا مونتاژ محصولات پیچیده مورد استفاده قرار می گیرد. 

بیشتر بخوانید: شاخص رضایت مشتری یا CSAT چیست + شاخص های رضایت مشتری

نمونه فرم bom محصول

تفاوت mto و bom چیست؟ 

طبق اطلاعات ارائه شده، Bom در واقع یک لیست برای پیش بینی و برنامه ریزی برای تهیه با تعمیر یک محصول است و با تکنیک تولید mto تفاوت های زیادی دارد. در حالیکه تکنیک mto مخفف اصطلاح Make to Order  و به معنی زنجیره تامین تقاضا محور است. در تکنیک تولید mto تا زمانی که برای یک محصول سفارش ثبت نشود فرایند تولید محصول شروع نمی شود. تکنیک تولید mto  بیشتر برای محصولاتی که تولید آنها  پرهزینه و زمان بر است مورد استفاده قرار می‌گیرد. برخی از محصولاتی که از این تکنیک برای تهیه آن ها استفاده می شود شامل محصولات هواپیمایی، خودرو و… هستند . 

مهمترین پارامترهایی که باید در Bom محصول گنجانده شوند کدام است؟  

از آنجایی که هدف اصلی BOM تضمین تولید یا مونتاژ موفق کالاست، ارائه اطلاعات دقیق در مورد محصول در فایل BOM حائز اهمیت است. در اینجا یک لیست شامل موارد ضروری که باید در درخت محصول خود بگنجانید، آمده است. برخی از مهم ترین پارامترهایی که باید در درخت محصول گنجانده شوند شامل موارد زیر هستند.

تعریف سطح BOM

برای  هر بخش یا واحد از BOM یک سطح اختصاصی تعریف کنید. بدین ترتیب موقعیت نسبی هر بخش در درخت BOM  مشخص است. این امر درک سریع BOM را برای هر کسی که با ساختار BOM آشنا است آسان می کند.

شماره قطعه

برای ارجاع و شناسایی آسان، یک شماره قطعه منحصر به فرد به هر جزء و مجموعه اختصاص دهید. استراتژی شماره‌گذاری قطعات مورد استفاده توسط سازنده ممکن است هوشمند یا غیرهوشمند باشد. صرف نظر از سیستمی که استفاده می کنید، از اختصاص چند شماره به یک قطعه خاص خودداری کنید.

نام قطعات 

 افزودن نام قطعه به شناسایی هر جزء یا مونتاژ آنها با نام خود کمک می‌کند. با این کار می‌توانید تک تک اجزا را تشخیص دهید.

فاز تولید محصول

مرحله فعلی توسعه را برای هر یک از اجزا یادداشت کنید. شما می توانید با برچسپ هایی نظیر « در تولید»  و یا « در حال طراحی » فاز هریک از اجزا را مشخص کنید. 

توضیحات کامل هر قطعه  

 اگر هر قطعه را به طور کامل توضیح دهید، شما و دیگران می‌توانید تفاوت بین چندین قطعه را به راحتی  تشخیص دهید.

بیشتر بخوانید: سیستم BPMS چیست؟ مدیریت فرآیند کسب و کارها چگونه ممکن میشود؟

مهمترین پارامترهایی که باید در Bom محصول گنجانده شوند کدام است؟  

مقدار یا تعداد 

تعداد کل قطعاتی که در سطح و در نهایت در کل محصول مورد استفاده قرار گرفته اند  را در درخت محصول بایگانی کنید. آگاهی از تعداد قطعات برای خرید قطعه و نیز تعمیر و ساخت محصول الزامی است. 

واحد اندازه گیری

سیستم اندازه گیری مورد استفاده یا به دست آمده برای یک جزء خاص را تعریف کنید. از واحد های  اندازه گیری  رایج و یکنواخت  برای تمام قطعات مرتبط استفاده کنید، زیرا از این داده ها برای اطمینان از سفارش و عرضه کافی منابع به خط مونتاژ استفاده می شوند.

شیوه خرید

برای تسهیل فرآیندهای تولید، برنامه‌ریزی و منبع‌یابی روان‌تر، به نوع خرید برای هر یک از اجزا  در bom محصول منتشر کنید. 

یادداشت‌های ضروری 

 گاهی برای درک کامل اطلاعات موجود در لیست Bomتوسط تمام افراد، لازم است تا توضیحاتی را به درخت محصول اضافه کنید. هر یادداشت یا توضیحی  که ممکن است  برای درک بهتر اطلاعات  مفید باشد را در درخت محصول خود بیاورید.

بهترین نرم افزار درخت محصول برای کنترل دقیق کیفیت محصول کدام است؟

استفاده از نرم افزار bom برای  طراحی درخت محصول، به دلیل عدم نیاز به جمع آوری دستی اطلاعات امکان دسترسی سریع  به اطلاعات درخت   محصول را فراهم می کند. در این نرم‌افزار همه اطلاعات مربوط به اقلام و مواد اولیه مورد استفاده در ساخت محصول به صورت دقیق و طبقه بندی شده جمع آوری و ذخیره می شوند. طبقه بندی لیست لیست بندی، شماره گذاری، جمع آوری اطلاعات و به روز رسانی آن ها در نرم‌افزار bom به صورت خودکار انجام می شود این امر باعث می‌شود که دسترسی به اطلاعات درخت محصول برای ثبت سفارشات، ارائه خدمات پس از فروش و به روز رسانی محصولات به راحتی ممکن باشد.برخی از نرم افزارهای برتر در این زمینه عبارتند از : 

سخن پایانی پیرامون Bom محصول یا درخت محصول

در این مقاله اطلاعاتی در مورد bom محصول یا  درخت محصول ارائه شد. Bom لیستی از اجزا و قطعات مورد استفاده برای ساخت یا مونتاژ یک محصول ، نحوه استفاده و شیوه تهیه آن است. Bom یک محصول بسته به نوع محصول و پیچیدگی آن می تواند یک لیست ساده شامل چند قلم کالا باشد و یا اینکه یک لیست پیچیده و بلند بالا ز چندین قطعه باشد. اجزای bom تا حد زیادی به نوع کالایی که  تولید می کنیم بستگی دارد.