شرایط استخدام معلولین و افراد توانیاب در سازمان ها چگونه است؟

ورود به دنیای کار و استخدام برای همه افراد در جامعه به معضلی حل نشدنی تبدیل شده است و دغدغه بسیاری از جوانان یافتن شغل مناسب و استخدام در سازمان ها است. در این میان شرایط استخدام برای معلولین بسی دشوار و حتی در اغلب اوقات غیرممکن است. یافتن شغل مناسب برای افراد دارای معلولیت که از ناتوانی جسمی رنج می برند به مراتب با مسائل و محدودیت هایی همراه است. جامعه نسبت به معلولین دیدگاه اشتباهی داشته و بسیاری از مدیران و کارفرمایان سازمان ها اولین موردی که در این افراد توجه می کنند مسئله ناتوانی و معلولیت آنهاست. این در حالی است که شعار معلولیت محدودیت نیست، تجسم اراده است را از زبان خیلی از مسئولان می شنویم اما در عمل اجرایی نمی شود.

همه این مشکلات برای اشتغال افراد معلول وجود دارد اما حتما شما هم با افراد توانیاب و معلول مواجه شده اید که با غلبه بر محدودیت های جسمی خود توانایی و مهارت لازم در بسیاری از زمینه را در خود تقویت کرده و افراد موفقی هستند. اشتغال تاثیری زیادی در زندگی معلولین دارد و نه تنها موجب داشتن منبع درآمد مناسب شده بلکه باعث تقویت اراده و اعتماد به نفس این افراد شده و برای تسهیل شغل معلولان، نیاز به فراهم شدن زمینه های اشتغال از جمله آموزش و مهارت آموزی به این افراد، مناسب سازی معماری ساختمان های اداری و مدیریت حمل و نقل شهری برای استفاده معلولان می باشد. ما نیز در این مقاله به بررسی شرایط استخدام معلولین و افراد توانیاب در سازمان ها پرداخته ایم.

آیا افراد معلول یا توانیاب شرایط استخدام شدن را دارند؟

افراد معلول و توانیاب چیزی در حدود 12 درصد جمعیت ایران را تشکیل می دهند اما این درصد از افراد چندان حضور پررنگی در جامعه ما ندارد. به طور مثال کمتر می بینیم افراد دارای معلولیت را که در سازمان ها و ادارات استخدام شوند یا مانند فرد عادی جامعه در قالب یک شغل فعالیت کنند. از میان این جمعیت درصد بالایی بیکار هستند و نقش یا انگیزه چندانی در زندگی ندارند. داشتن شغل مناسب برای هر کسی موجب ایجاد و تقویت اعتماد به نفس شده و ضمن اینکه انگیزه زندگی را در افراد بهبود می دهد؛ در افراد معلول و دارای ناتوانی جسمی این موضوع بیشتر به چشم می خورد. همانطور که تحقیقات نشان می دهد نداشتن شغل در افراد معلول به مراتب تنش و فشار روانی بیشتری را برای انها به همراه دارد و فرد با گذر زمان نسبت به جامعه و خانواده دلسرد و بی اعتماد می شود.

بیشتر بخوانید: قانون کار چیست؟ | بررسی مهم ترین قوانین کار و تامین اجتماعی

آیا افراد معلول یا توانیاب شرایط استخدام شدن را دارند؟

فراهم شدن شرایط مناسب برای افراد توانیاب و معلول در برخی سازمان ها به دغدغه همیشگی تبدیل شده و به افراد با توجه به توانایی، مهارت ها و با در نظر گرفتن شرایط متفاوت جسمی می اندیشند. افراد دارای معلولیت با وجود اینکه خیلی از آنها تحصیلات و تخصص های لازم را برای سمت های شغلی مختلف دارند اما به دلیل وجود نداشتن شرایط و زمینه مناسب در سازمان ها اغلب این افراد برای یافتن شغل مورد علاقه خود با چالش های فراوانی روبرو هستند.

فراهم شدن فرصت برابر برای همه افراد جامعه و توجه یکسان به افراد توانیاب و معلول باید سرلوحه دولت و سازمان ها قرار گیرد. البته شرایط نسبت به گذشته دشواری های کمتری داشته و بسیاری از وب سایت های کاریابی برای جایگاه های شغلی شرایط لازم برای افراد معلول را نیز قرار می دهد که افراد معلول می توانند با در نظر گرفتن و بررسی آن رزومه و مهارت های تخصصی خود را برای سازمان های مختلف ارسال کنند. از طرفی برخی ارگان ها نیز شرایط دورکاری را در شغل های مورد نیاز تعریف می کنند که این هم می توانند مزیتی برای افراد معلول باشد.

به عنوان یک مسئولیت اجتماعی اغلب سازمانها به این باور رسیده اند که باید مسیر استخدام افراد معلول آسان تر شود و شاهد این هستیم که از میان همین افراد توانیاب افرادی متخصص، مستعد و با انگیزه شکل می گیرد که می تواند بخش زیادی از نیاز سازمان ها را برای موقعیت های شغلی مختلف تامین کند. همانطور که اخیرا شاهد این هستیم که سازمان ها به دنبال یافتن نیروی متخصص هر روشی را امتحان می کنند و حتی حاضرند از میان افراد معلول استعداد های مورد نظر را یافته و استخدام کنند. این نگاه از چندی پیش رو به بهبود بوده و مثل گذشته افراد معلول محدود به خانه و خانواده نیستند و می توانند با حضور پررنگ در عرصه های مختلف نقش موثری داشته باشند.

در سال های اخیر با مشاهده آگهی های استخدامی شاهد این هستیم که سازمان های دولتی یا خصوصی زمینه های رشد و حضور افراد معلول را فراهم کرده اند و اینکه بستر لازم برای حضور افراد توانیاب در سازمان ها و ادارات فراهم باشد از مسئولیت های اجتماعی است که همه کارفرمایان احساس می کنند و این دغدغه در سال های گذشته تحقق یافته است. از طرفی محدودیت های شغلی برای معلولان با پیشرفت تکنولوژی برداشته شده و تا حدودی فرصت هایی برای این افراد فراهم شده است.

با توجه به اینکه همچنان امکانات و بستر مناسب در جامعه برای افراد توانیاب بطور کامل وجود ندارد، فضای آنلاین و مشاغل وابسته به این محیط از طرف سازمان ها و شرکت های فعال در حوزه فناوری اطلاعات فرصت های شغلی مناسبی را برای افراد معلول فراهم کرده اند. از جمله شغل های مرتبط در این حوزه می توان به برنامه نویسی، تولید محتوا، زمینه های هنری و گرافیک است و علاوه بر آن در شغل هایی مانند رانندگی، حسابداری،  تدریس، آشپزی و … به عنوان گزینه های مناسب برای اشتغال افراد توانیاب اشاره کرد.

بیشتر بخوانید: نرم افزار حضور و غیاب کارمندان

قانون استخدام معلولان در قانون کار چگونه است؟

ماده 15 قانون حمایت از معلولان

استخدام و اشتغال زایی برای معلولان از مسئولیت های مهم دولت است که با همکاری سازمان های دولتی و خصوصی امکان پذیر است. طبق ماده 15 قانون حمایت از معلولان مجلس شورای اسلامی در سال 1396 قانونی را تصویب کرد که براساس آن تمام سازمان ها موظف به جذب 3درصدی معلولان هستند. این مهم با در نظر گرفتن تخصص، توانمندی و مهارت های معلولان تحقق می یابد اما همچنان شاهد اجرای درست این قانون در سطح جامعه نیستیم و نیاز به همکاری بیشتر سازمان ها و کارفرمایان برای فراهم کردن شرایط به افراد معلول هست.

حمایت از حقوق معلولان طبق اصل 29 قانون اساسی

طبق اصل 29 قانون اساسی و بر اساس قوانین نظام جامع رفاه و تامین اجتماعی، حمایت از حقوق معلولین و براساس قوانین کنوانسیون بین المللی حقوق معلولان توجه به حقوق معلولان و حل دغدغه های این افراد در جامعه بیان شده است ولی همچنان تا فراهم شدن زمینه لازم برای اجرای این قانون و ایجاد شرایط مناسب برای افراد توانیاب فاصله زیادی است.

بر طبق قانون اساسی افراد معلول با تایید کمیسیون پزشکی- توانبخشی میزان شدت معلولیت افراد و نوع معلولیت آنها تعیین می شود و دستگاه های اجرایی (قوه قضائیه، قوه مقننه، مجمع تشخیص مصلحت نظام، شورای نگهبان و …) ملزم به انجام اقدامات لازم برای فراهم آمدن شرایط لازم مشارکت افراد توانیاب در جامعه و برخورداری از حقوق زندگی اجتماعی مانند سایر افراد و برخورداری کامل از سیستم حمل و نقل، زمینه تحصیل، اشتغال و … هستند. در این قانون جزئیات کامل همه سطوح امکانات برای افراد توانیاب در نظر گرفته شده است که در ادامه به بررسی آنها می پردازیم.

براساس ماده 2 همه سازمان ها، وزارتخانه ها و ارگان های دولتی موظف به ایجاد بستر و ساخت ساختمان ها و اماکن عمومی و وسایل نقلیه برای افراد معلول هستند تا این افراد دسترسی کامل به امکانات داشته باشند. و در ادامه براساس ماده 3 ستاد هماهنگی و نظارت بر ماده 2 متشکل از وزارت کشور، رئیس سازمان بهزیستی، راه و شهرسازی، وزارت صنعت، معدن و تجارت؛وزارت علوم، صدا و سیما، امور ایثارگران و سایر دستگاه های دولتی مکلف به مناسب سازی و ارائه گزارشاتی از این اقدامات هستند.

در زمینه کارآفرینی و اشتغال افراد دارای معلولیت بانک مرکزی موظف به صدور مجوزهای لازم برای تاسیس صندوق حمایت از فرصت های شغلی برای این افراد است. از جمله تسهیلاتی که دولت برای افراد توانیاب در نظر گرفته اند می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. ارائه تسهیلات اعتباری برای واحد های تولیدی، خدماتی، عمرانی، کارگاه های تولیدی در جهت اشتغال افراد معلول براساس قانون بودجه سالانه

2. پرداخت تسهیلات خود اشتغالی به افراد دارای معلولیت براساس قانون بودجه سالانه

3 .پرداخت تسهیلات برای احداث کارگاه های تولیدی و شرکت هایی که بیش از 60 درصد سهام آن متعلق به افراد توانیاب است.

4. در نظر گرفتن سهمیه 3 درصدی از سمت های شغلی اپراتور تلفن، ماشین نویس و کارمندان بخش اداری در شرکت ها و سازمان های دولتی برای افراد دارای معلولیت جسمی و حرکتی

5. موظف کردن دستگاه های اجرایی برای صدور مجوزهای استخدامی با سهمیه اختصاصی برای افراد دارای معلولیت جسمی و حرکتی

6. کارفرمایانی که افراد دارای معلولیت را حداقل به مدت یکسال به استخدام در آورند و حقوق آنها را براساس مصوبه اداره کار پرداخت کنند؛ در مدت زمان اشتغال افراد معلول کمک هزینه برای ارتقاء عملکرد معلولان را دریافت می کنند. از طرفی این دسته از کارفرمایان به دلیل به کار گرفتن افراد توانیاب از پرداخت حق بیمه کارفرمایی معاف خواهند شد.

7. فنی و حرفه ای کشور موظف خواهد بود که ضمن آموزش به افراد دارای معلولیت و فراهم آوردن بستر لازم برای یادگیری و ارتقاء مهارت های این دسته از افراد توانیاب زمینه را برای آموزش های تخصصی و یادگیری مهارت حرفه ای آنها فراهم کنند و تجهیزات مورد نیاز مهارت آموزان معلول را تامین و با توجه به شرایط این افراد، کمک هزینه آموزشی را برای آنها اختصاص دهند.

8. دولت مکلف به پرداخت کمک هزینه معیشتی افراد معلول که شغلی و درآمدی ندارند با در نظر گرفتن حداقل دستمزد سالانه از بودجه سالانه کشور است. کارمندان مرد دارای همسر یا فرزند معلول ضمن کسر ساعات کار به صورت هفتگی از حقوق کامل برخوردار خواهند بود. همچنین باید مادران کارمند دارای فرزند معلول تسهیلاتی از جمله پاره وقت بودن حضور در اداره در کنار حقوق و مزایای کامل را دریافت کنند.

بیشتر بخوانید: بیمه عمر چیست و چه مزایایی دارد؟

قانون استخدام معلولان در قانون کار چگونه است؟

شرایط استخدام افراد تحت پوشش بهزیستی

در زمان استخدام ارگان های دولتی و دستگاه های اجرایی با در نظر گرفتن توانایی و تخصص های افراد اقدام به استخدام بهترین گزینه از بین مصاحبه شوندگان می کنند. این می تواند یکی از دلایلی باشد که معلولان اغلب ته صف استخدام قرار دارند و شرایط استخدام برای آنها همیشه دشوارتر از افراد عادی است. افراد معلول هم مانند افراد عادی جامعه در آزمون های ورودی و استخدامی شرکت می کنند با کسب حد نصاب قبولی در آزمون دعوت به مصاحبه می شود.

 در زمان مصاحبه حضوری با اینکه اغلب اوقات نماینده ای از سازمان بهزیستی حضور دارد اما سازمان استخدام کننده با مشاهده شرایط فیزیکی فرد توانیاب بدون اینکه به حد نصاب کسب شده، تخصص و مهارت های حرفه ای شخص توجهی کند این دست از افراد را در مرحله مصاحبه رد می کند. سوالی که پیش می آید این است که در این شرایط فرد دارای معلولیت چه باید کند؟ زخمات خود را نادیده بگیرد!!

براساس آیین نامه ماده 42 قانون خدمات کشوری افراد معلول در این شرایط حق اعتراض به نتیجه جلسه مصاحبه را دارند. با ثبت درخواست اعتراض کمیسیونی برای بررسی وضعیت فرد تشکیل شده و پس از بررسی های لازم رای مناسب صادر می شود. از طرفی براساس قانون اساسی به سازمان های خصوصی هم که اقدام به استخدام افراد معلول می کنند و حداقل یک سال قرارداد کار با این افراد دارند امتیازاتی در نظر گرفته شده است. از جمله معاف شدن از پرداخت حق بیمه کارفرما با توجه به تعداد افراد معلول استخدام شده و همچنین تشویق های مالیاتی.

مزیت کارت معلولیت خفیف بهزیستی

• معافیت مالیاتی تا میزان 50 درصد برای والدین دارای فرزندان معلول
• تجهیز خودروی افراد معلول جسمی حرکتی تا 4 میلیون تومان و پلاک ویژه معلولان
• بیمه افراد معلول و خانواده های آنها
• تجهیز و بهبود امکانات منزل خانواده های افراد معلول تا سقف 10 میلیون تومان
• پرداخت مستمری
• پرداخت حق نگهداری از افراد معلول به صورت ماهیانه یک میلیون تومان
• فراهم شدن تحصیل رایگان و یا در نظر گرفتن تسهیلاتی برای پرداخت شهریه
• گذراندن دوره های مهارتی رایگان در سازمان فنی و حرفه ای
• مسکن رایگان برای خانواده های با دو فرزند معلول
• وام 200 میلیون تومانی خرید مسکن
• بهره مندی از امکانات و خدمات مراکز توانبخشی

مزایای استخدام افراد تحت پوشش بهزیستی

• معاف از پرداخت حق بیمه و مالیات سهم کارفرما در کارفرمایانی که افراد توانیاب را استخدام می کنند.
• بهره مندی از یارانه حقوق و دستمزد افراد معلول به شرط استخدام حداقل بمدت یک سال
• بهره مندی از وام خوداشتغالی با سود 4 درصد و بازپرداخت 7 ساله
• دریافت کمک هزینه مهارت آموزی به کارفرمای استخدام کننده فرد توانیاب
• پرداخت تمام هزینه های مرتبط با تجهیز و توسعه کارگاه یا سازمان استخدام کننده برای افراد دارای معلولیت
• فراهم کردن مکان مناسب برای اشتغال زایی افراد معلول از سمت شهرداری یا بهزیستی

بیشتر بخوانید: دورکاری چیست؟ مزایای دورکاری برای کارمندان و سازمان ها

آیا شرایط استخدام جانبازان با معلولین متفاوت است؟

در زمان استخدام و صدور مجوزهای استخدامی به دستگاه های اجرایی آنها موظف به در نظر گرفتن سهمیه 3 درصدی برای مشاغل مناسب افراد داری معلولیت جسمی و حرکتی هستند. افراد معلول می توانند در آزمون ورودی شرکت کرده  و با کسب امتیاز لازم به استخدام آن دستگاه اجرایی در بیایند. محدودیت موجود برای افراد معلول به این شکل است که سازمان ها برای هر شغلی نمی توانند از افراد توانیاب و دارای معلولیت استفاده کنند. به طور مثال امکان استخدام آنها برای تدریس هر مهارتی تناسب ندارد و فقط در برخی تخصص این امکان فراهم شده است. با توجه به بالا بودن تعداد افراد معلول در جامعه قطعا همه این افراد موفق به استخدام در سازمان های دولتی نمی شوند و فقط در هر آزمون به میزان همان سه درصد سهمیه شانس استخدام برای افراد معلول وجود دارد.

در استخدام جانبازان هم همیشه سهمیه 5 درصدی و 25 درصدی برای جامعه ایثارگران در نظر گرفته شده است که براساس نیاز هر شغل و منطقه افراد جانباز یا دارای سهمیه ایثارگری می توانند اقدام به ثبت نام کرده و پس از قبولی در آزمون به استخدام ارگان مربوطه در بیاید. در 9/5/1400 طی ابلاغیه به دستگاههای اجرایی همه سازمان ها مکلف شده اند که فرد دارای سهمیه ایثارگری حتی با نداشتن مدرک دیپلم  هم به استخدام سازمان ها در بیایند.

 این در حالی است که افراد زیادی با مدرک تحصیلی بالاتر و داشتن مهارت در انتظار استخدام از طریق آزمون در دستگاه های اجرایی هستند. در این بخشنامه بیان شده است که افراد دارای سهمیه جانبازی و ایثارگری که حتی با نداشتن مدرک دیپلم می توانند به عنوان مسئول خدمات در دستگاه های دولتی استخدام شوند. از طرفی براساس قانون برنامه ششم توسعه ارگان های دولتی موظف هستند افراد ایثارگر و جانباز که در این ارگان ها شاغل هستند را تبدیل وضعیت کرده و آنها را صورت رسمی استخدام کنند. 

آیا شرایط استخدام جانبازان با معلولین متفاوت است؟

معرفی سامانه استخدام معلولین

سامانه استخدام معلولین با هدف خدمت رسانی به افراد بیکار و دارای معلولیت که تحت پوشش سازمان بهزیستی هستند راه اندازی شده است و به متقاضیان تحت پوشش این سازمان برای یافتن کار مناسب امکاناتی را فراهم کرده است. در این سامانه با ثبت نام از افراد دارای معلولیت و تهیه اطلاعاتی در خصوص آنها بانک اطلاعاتی جامعی برای استخدام این افراد ایجاد شده است.

افراد ضمن ثبت نام در سامانه استخدام معلولین که فقط با وارد کردن شماره موبایل صورت می گیرد اطلاعات تحصیلی، مهارت های خود را ثبت می کنند. این سامانه با کمک سازمان فنی و حرفه ای و کانون انجمن های صنفی راه اندازی شده است. افراد با ثبت نام در این سامانه به دو دسته تقسیم می شوند:افرادی که تحصیلات عالیه دانشگاهی دارند یا افرادی که با گذراندن دوره های آزاد فنی و حرفه ای مهارتهایی را کسب کرده اند. افراد با ثبت این اطلاعات این فرصت را دارند در دستگاه های خصوصی، کارفرمایی یا خویش فرمایی معرفی و استخدام شوند.

کدام شرکت ها در ایران شرایط استخدام برای معلولین را دارند؟

همانطور که پیش از این هم بیان شد همه ساله در کشور آزمون های سراسری برای جذب و استخدام افراد برگزار می شود که طبق قانون 3 درصد سهمیه استخدام برای افراد دارای معلولیت جسمی و حرکتی در نظر گرفته می شود. در اینگونه آزمون های استخدامی برای برخی مشاغل متناسب با وضعیت افراد توانیاب از جمله مشاغل اپراتوری، ماشین نویسی، منشی تلفنی و … ظرفیت هایی اختصاص داده می شود. سازمان هایی از جمله آموزش و پرورش، وزارت کشور، وزارت نفت و سایر دستگاه های اجرایی اغلب این سهمیه 3 درصدی معلولان را در نظر می گیرند. که در صورت عدم حد نصاب در رسته شغلی در آزمون های بعدی این سهمیه محفوظ خواهد بود.

اما در میان شرکت های ایرانی شرکت فیروز یکی از سازمان هایی است که با بکارگیری افراد دارای معلولیت به جای استفاده از ماشین آلات مکانیکی به تولید محصولات می پردازند و برای همه بخش های شرکت اقدام به استخدام افراد توانیاب کرده اند. این شرایط فرصت خوبی را برای افراد معلول فراهم کرده است ضمن مشغول به کار بودن در شرکت فیروز هزینه های معیشتی خود و خانواده را تامین کرده و در نتیجه با اعتماد به نفس و انگیزه بیشتری مشغول به کار هستند ؛ ضمن اینکه به مهارت آموزی بیشتر نیز تلاش می کنند.

شرکت فیروز از جمله شرکت هایی است که با بکارگیری افراد معلول متناسب با نوع معلولیت آنها؛ برنامه ریزی اصولی برای استفاده از نیروی انسانی انجام داده و هر یک از افراد توانیاب با توجه به توانایی شان در جایگاه مناسبی مورد استفاده قرار گرفته اند.

جمع بندی قوانین شرایط استخدام جانبازان و معلولین و افراد توانیاب 

براساس مطالب بیان شده در این مقاله و طبق قانون دولت موظف به اختصاص سهمیه 3 درصدی به افراد دارای معلولیت برای استخدام در سازمان ها و ارگان های دولتی است. اما این قانون تا به اینجا به خوبی اجرا نشده است و شرایط مطلوب برای افراد توانیاب فراهم نیست که موجب نگرانی هایی در جامعه معلولان شده است. از جمله مهمترین دغدغه های افراد دارای معلولیت استخدام شدن در ارگان ها دولتی یا خصوصی در شغل متناسب با وضعیت آنها، تجهیز سازمان ها برای افراد توانیاب، فراهم شدن زمینه های آموزش مهارت برای تسهیل فرایند اشتغال آنها است که ضمن کمک به مشغول به کار شدن افراد دارای معلولیت جسمی و حرکتی؛ در تامین معیشت افراد معلول نیز نقش اساسی را ایفا می کند.