مهارت حل مسئله (Problem-solving skill) چرا انقدر مهم است؟

مهارت حل مسئله یکی از مهم‌ترین مواردی است که هر انسانی در زندگی به آن نیاز دارد. در واقع شما فارغ از اینکه متعلق به کدام کشور هستید، فرهنگ و زبان شما چیست، دید شما نسبت به مسائل مختلف و اعتقاداتی که دارید، باید یک رویکرد حل مسئله برای مواقعی که دچار مشکل می‌شوید داشته باشید. اهمیت مهارت و ابزرهای حل مسئله آنقدر زیاد است که می‌توان گفت این مهارت امروزه روی عملکرد شما در تمامی زمینه‌ها اثر دارد. شما هنگام مطالعه، ارتباط و تعامل با دیگران، هنگام تحصیل، رانندگی، مسافرت، خواب و… با چالش‌های مختلفی روبه رو می‌شوید.

منظور از مهارت حل مسئله یا Problem-solving skills استعدادی است که مثل یک فرمول عمل می‌کند و باعث می‌شود که شما بتوانید بحران‌های مختلفی که با آن‌ها رو‌به‌رو می‌شوید را از پیش رو بردارید. در این مقاله قصد داریم تا به معرفی یک کتاب مفید نیز به عنوان ابزار حل مسئله، برطرف کردن مشکلات در خانواده، بحران‌ها در موارد کاری و… اشاره کنیم. توصیه می‌کنیم حتما این مقاله را تا پایان دنبال کنید.

منظور مهارت حل مسئله Problem-solving skills چیست؟

اولین سوالی که درمورد رویکرد حل مسئله به وجود می‌اید این است که مهارت حل مسئله چیست؟ چرا باید چنین مهارتی را داشته باشیم؟ ابزارهای حل مسئله کدام‌ها هستند؟ برای اینکه بتوانیم با بهره گیری از مهارت حل مسئله مشکلات خود را حل کنیم، دقیقا باید چه کاری انجام دهیم و چطور فکر کنیم؟ اینها مهم‌ترین مواردی هستند که برای درک این مفهوم باید به آن‌ها پاسخ دهیم. برای آنکه بخواهیم بگوییم مهارت حل مسئله دقیقا چیست و شامل کدام رفتارها می‌شود، ابتدا باید به این مفهوم بپردازیم که اصلا مسئله چیست؟ چه زمانی می‌توان یک چالش را به عنوان مسئله به حساب آورد؟

در تعریف اینکه مسئله چیست، تعاریف زیادی را می‌شود بیان کرد. اما می‌توان گفت که در مورد رویکرد حل مسئله، هر موضوعی که به شکل یک چالش برای شما مطرح شود، و حل شدن آن باعث شود که شما از لحاظ فکری یا جسمی آسوده خاطر شوید را، می‌توان به عنوان یک مسئله شناخت. در واقع می‌توان گفت هنگامی که شما کنش‌ها و واکنش‌های خود را به سادگی و طبق یک فرایند روتین انجام می‌دهید، با یک مسئله روبه‌رو نیستید. معمولا تغییراتی که غیر قابل پیشبینی هستند، به همراه خود مسائل و مشکلاتی را به وجود می‌آورند که شما برای پیشبرد اهداف کاری خود، باید این مسائل را حل کنید. 

بیشتر بخوانید: تفکر سیستمی چیست؟ مزایای تفکر سیستمی

اهمیت مهارت حل مسئله برای افراد چیست؟

ممکن است بخواهید بدانید که واقعا اهمیت ابزارهای حل مسئله برای شما چیست؟ آیا این روش واقعا می‌تواند مفید باشد یا اینکه یک مفهوم بدیهی روانشناسی است که فقط افراد خاصی می‌توانند از آن استفاده کنند؟ در پاسخ باید بگوییم که رویکرد حل مسئله از اهمیت بالایی برخوردار است. ممکن است بگویید افرادی هستند که مفاهیم مطرح شده درمورد حل کردن چالش‌های مختلفی را نمی‌دانند اما به خوبی از پس حل کردن بحران‌های پیش رو بر می‌ایند. باید بگوییم که این افراد شاید به صورت آکادمیک درمورد مهارت‌های حل مسئله اطلاع نداشته باشند اما با تفکر صحیح و تا حدی به صورت غریزی توانسته‌اند فرایندی که باعث خلق شدن مشکلات می‌شود را، از دل افکار مختلف استخراج کنند.

همچنین باید بدانید که راه‌های زیادی برای حل یک مشکل وجود دارد اما مواردی که در ادامه ذکر خواهیم کرد، کوتاه‌ترین راه و پربازده‌ترین روش برای حل چالش‌های مختلفی است. ممکن است شما با انجام ناقص این کارها بتوانید برخی مشکلات را حل کنید اما اگر می‌خواهید برای حل درصد قریب به یقین مشکلات آماده باشید، باید از تمامی مراحل رو‌به‌رو شدن با یک مشکل آگاه باشید.

 هفت گام مهمی که برای حل مسئله درادامه آورده‌ایم، طبق تحقیقات و ارزیابی‌های فراوان بدست آمده‌اند و اثر بخشی آن‌ها بشدت بالا است. البته چالش‌های مختلف بسته به شرایط متفاوت است و ممکن است شما تنها با چند مورد از گام‌های زیر بتوانید مشکلات خود را تا حد زیادی درک‌ کنید. چون طیف گسترده‌ای از بحران‌ها پیش روی شما قرار می‌گیرد، بنابراین مشخص کردن فاکتورهایی که بتوانند در تمامی مواقع راهگشا باشند، کمی سخت است.

با این وجود محققان موفق شده‌اند موارد مختلف حل یک‌ مشکل را شبیه به یک فرمول بیان کنند تا شما بتوانید با جهت‌دهی صحیح به ذهن خود ، افکارتان را درجهت حل مشکل هدایت کنید. توجه کنید که منظور ما از رویکرد حل مسئله راهکاری است که شما هنگام مواجه شدن با کوچک‌ترین و بزرگ‌ترین چالش‌ها از آن استفاده کنید. مثلا ترافیک سنگین و خارج از برنامه ریزی که باعث تاخیر شما در یک جلسه مهم می‌شود، می‌تواند به عنوان یک چالش درنظر گرفته شود. این یک مثال کوچک بود تمامی مسئله‌های کوچک‌ و بزرگی مثل درست کردن غذا، خرید لباس، پرداخت بدهی و… در زمره بحران‌هایی قرار می‌گیرند که باید آن را حل کنید.

بیشتر بخوانید: هوش هیجانی چیست؟ مهارت های هوش هیجانی برای مدیران

آموزش تصویری مهارت حل مسئله

هفت گام مهم حل مسئله؛ 7 گام حل مسئله

هفت گام مهارت حل مسئله در واقع شامل یک پکیج کامل از بایدها و نبایدهای است که هنگام حل یک مشکل باید آن‌ها را رعایت کنید. منظور از این بایدها و نبایدها، کنش‌هایی است که به صورت فعالانه برای حل چالش‌های پیش رو انجام می‌دهید. شما برای شناسایی بهترین راه حل نیاز به شناخت مشکل، حفظ آرامش، تحلیل داده.های مختلف، اولویت بندی افکار، پیشنهاد راهکار، توانایی پیش بینی نتیجه انتخاب‌های مختلف و در نهایت شناسایی بهترین و کم ریسک‌ترین راهکار است. رویکرد حل مسئله یک فرآیند شناختی و رفتاری است که توسط شخص صورت می‌گیرد و با کمک آن، شما می‌توانید  راه حل‌های کاربردی و سازگارانه‌ای برای مسائل مختلف بیابید. 

در واقع حل مسئله یک پروسه آگاهانه، منطقی، فعال و نیازمند یک  تلاش هدفمند را شامل می‌شود. شما با تسلط بر این مهارت، در زندگی شخصی خود می‌توانید علل احتمالی وقوع  یک مسئله را بیابید و برای حل آن چالش، راهکاری عملی را تهیه نمایید. این مهارت که در دسته مهارت‌های نرم در زندگی قرار می‌یگرد، می‌تواند  به توانایی ما برای حل بحران‌ها به شکل در لحظه کمک‌ کند. در این بین شناخت بیشتر شما روی ابزارهای موثر برای حل مسئله می‌تواند روی بینش صحیح شما و تصمیم‌ به موقع اثرگذار باشد. شما باید سعی کنید که تجربه و آگاهی خود را درمورد هر هفت گام مهارت حل مسئله بالا ببرید چرا که بسته به شرایط و مشکل پیش امده، موارد متفاوت تاثیر بیشتری خواهند داشت. مثلا اگر فاکتور زمان مهم باشد، سریع تصمیم گیری برای شما بسیار مهم است.

در این قسمت یکی از مهم‌ترین ابزارهای حل مسئله را بیان می‌کنیم. با انجام درست این هفت گام می‌توانید تا درصد بالایی اطمینان داشته باشید که چالش مورد نظرتان حل خواهد شد.

گام اول حل مسئله: تشخیص چالش

اولین گامی که شما باید برای حل مسئله در نظر داشته باشید، تشخیص بحرانی است که پیش روی شما قرار گرفته است. درواقع می‌توان گفت که منظور از شناسایی مشکل در این قسمت عامل و منشأ ایجاد بحران است که باعث کاهش بازدهی و دردسر‌شما شده است. مثلا اگر هر روز دیر به سرکار می‌رسید و با تاخیر مواجه هستید ابتدا باید مشکل خود را شناسایی کنید. در شناخت عوامل ایجاد چالش سوال‌هایی مثل: چرا این مشکل ایجاد شده است؟ آیا می‌توان آن را برطرف کرد؟ این مشکل معلول کدام عامل است؟ و… سوالاتی از این دست می‌تواند در شناسایی مشکل بسیار موثر باشد.

اگر نتوانید به درستی مشکل خود و عوامل آن را تشخیص دهید، احتمالا نمی‌توانید مشکلاتتان را حل کنید و در اجرای گام‌های بعدی به مشکل برخواهید خورد. درمورد مثال تاخیر سرکار، باید تفکر کنید که آیا دیر رسیدن شما به خاطر اتفاقات غیر مترقبه است و یا اینکه این اتفاق به کرات پیش می‌اید؟ منشأ این اتفاق بخاطر دیر بیدار شدن شما از خواب است یا ترافیک و موارد دیگر؟ اگر بتوانید منشأ مشکل خود را به درستی تشخیص دهید می‌توانید به درستی رصد کنید که چرا چنین چالشی پیش روی شما قرار میگیرد و سپس برای حل آن اقدام کنید.

گام دوم حل مسئله: تحلیل چالش

 گام مهم بعدی در مهارت حل مسئله تحلیل صحیح مشکل است. منظور از تحلیل مشکل این که ببینید مشکل شما چقدر جدی است. معمولا بحران‌ها را بر اساس حاد بودن آن‌ها در سه دسته زیر قرار می‌دهند:

• چالش‌های کم اهمیت: این دسته از مسائل آن‌هایی هستند که به تازگی به وجود آمده‌اند. به تعبیر دیگر می‌توان گفت چالش‌هایی که در این دست قرار می‌گیرند، آن‌هایی هستند که اگر سریعا به آن‌ها رسیدگی نکنید، مشکل خاصی در روند شما ایجاد نمی‌کنند. اما نکته بسیار مهم درمورد این دست مسائل این است که اگر در این مرحله حل شوند، احتمال حل شدن آن‌ها به صورت کامل و با هزینه و دردسر کمتر وجود دارد. 
• چالش‌ها با اهمیت متوسط: از اسم آن‌ها مشخص است که بسته به موقعیت می‌تواند مشکلات خاصی را پیش روی شما بگذارند. این دست از بحران‌ها نیاز به تحلیل سریع دارند تا بتوانید احتمالا زمانی که به مشکلات حاد تبدیل می‌شوند، راه‌حل مناسبی را برای حل آن‌ها برگزینید.
• چالش‌های حاد: مشخص است که سریعا باید برای حل این مشکلات چاره‌ای بیندیشند. درصد بسیار بالایی از این مشکلات آن‌هایی هستند که در دو مرحله قبلی به آن‌ها رسیدگی نشده است. معمولا از پیش رو برداشتن این بحران‌ها با تلاش و سختی و هزینه بیشتری همراه است. همان‌طور که گفتیم، راه حل دیگری از این دست بحران‌ها، حل کردن آن‌ها هنگامی است که در مراحل اول و دوم قرار دارند. با این وجود اگر چنین مشکلاتی برای شما به وجود آمد، در وهله اول آرامش خود را حفظ  کنید و از ابزارهای حل مسئله برای رفع و رجوع آن‌ها استفاده کنید.

گام سوم حل مسئله: پنج چرا؟

سومین مرحله از هفت گام مهارت‌های حل مسئله، مرحله “پنج چرا” یا “5 whys” است. در این قسمت شما باید پنج سوال کلیدی را درمورد چالشی که می‌خواهید برطرف کنید، از خودتان بپرسید تا بهتر بتوانید معادله حل مشکلتان را حل کنید. این پنج سوال کمک‌ می‌کنند تا شما بتوانید تصویر درستی از شرایط خودتان ترسیم کنید و به افکار مزاحمتان توجه نکنید. اولین سوال از این پنج مورد با یک “چرا” شروع می‌شود و چهار سوال بعدی در ادامه این سوال طرح می‌شوند. در ادامه این پنج سوال را در قالب همان مثال دیر رسیدن به سرکار، مطرح می‌کنیم. 

• چرا دیر به سرکار می‌رسم؟ پاسخ‌های مختلفی می‌توانید برای این سوال بیاورید اما‌ اولین مورد معمولا مهم‌ترین علت ایجاد این بحران است. بسته به پاسخی که در این بخش می‌دهید، سوال بعدی مطرح می‌شود. مثلا اگر جواب این سوال را سخت بیدار شدن از خواب مطرح کنید، سوال بعدی هم به سادگی ساخته می‌شود.
• چرا سخت از خواب بیدار می‌شوم؟ چون صبح هنگام زنگ زدن ساعت، خستگی زیادی احساس می‌کنم و علاقه زیادی دارم که به خواب خود ادامه دهم. یه همین شکل سوال سوم را هم می‌توان مطرح کرد. همان‌طور که متوجه شدید، رویکرد حل مسئله در این قسمت براساس پاسخ سوال قبل و به صورت یک دومینو مطرح می‌شود تا به پاسخ سوال پنجم برسد.
• چرا هنگام زنگ زدن ساعت خستگی زیادی را احساس می‌کنم؟ چون شب قبل معمولا دیر به رختخواب می‌روم؛ به همین دلیل هم استراحتم به صورت کامل انجام نمی‌شود و به همین دلیل صبح‌ها هنوز احساس خستگی دارم.
• چرا شب‌ها دیر می‌خوابم؟ پاسخ این سوال موارد متفاوتی می‌تواند باشد.‌حتی می‌توانید در هر قسمت چند مورد را مطرح کنید و سوالات را درمورد هریک از آن‌ها ادامه دهید. مثلا ممکن است در این قسمت بگویید که چون شب‌ها تا دیر وقت یا خانواده صحبت می‌کنم، سریال مورد علاقه‌ام‌ دیرهنگام پخش می‌شود یا چک‌کردن شبکه‌های اجتماعی باعث می‌شوند دیر به خواب بروم. همه آن‌ها می‌توانند درست باشند و شما باید سوال بعد را در مورد همه آن‌ها مطرح کنید و به ریشه مشکلات خود پی ببرید.
• چرا تا دیروقت شبکه‌های اجتماعی را چک می‌کنم؟ به دلیل اینکه نسبت به چک‌ کردن شبکه‌های اجتماعی به نوعی اعتیاد دارم.

می‌بینید که در این سوالات سلسله مراتبی در نهایت به ریشه مشکلاتتان پی می‌برید. 

بیشتر بخوانید: اصول مدیریت زمان برای داشتن زندگی بهتر

گام چهارم حل مسئله: ارائه راه حل ها

یکی دیگر از ابزارهای حل مسئله این است که تمامی راه حل های ممکن را بتوانید ارزیابی کنید. درواقع منظور از مرحله چهارم این است که شما خلاقیت‌ لازم برای راه حل‌های جدید را بتوانید ارائه دهید. مثلا درمورد مثالی که ذکر‌ کردیم، می‌توانید انواع راهکارهای مختلف را برای حل مسئله مورد نظر بگویید. سعی کنید حتی راه حل‌هایی که فکر می‌کنید احمقانه یا غیر ممکن هستند را هم حتما یادداشت کنید. خیلی وقت‌ها راهکارهایی که در نگاه اول غیرمنطقی بنظر می‌رسند، همان‌هایی هستند که بیشترین سازگاری را با مشکل شما دارند و یا کمترین هزینه چالش شما را حل می‌کنند. 

گام پنجم حل مسئله: تحقیق

 مورد بعدی که برای حل مسئله از اهمیت زیادی برخوردار است، تحقیق درمورد راهکارهای مختلفی است که در مرحله قبل آن‌ها را یادداشت کرده‌اید. هرچقدر مشکل شما بزرگ‌تر باشد، اهمیت این بخش بیشتر می‌شود. شما باید بتوانید در این قسمت زمان لازم را برای ارزیابی راهکارها و ابزارهای حل مسئله، صرف کنید. این کار کمک می‌کند تا بسته به شرایط خودتان، منابع مالی در دسترس، زمانی که نیاز دارید و… بهترین راه حل را انتخاب کنید.

گام ششم: تجربه و اجرا

ششمین رویکرد حل مسئله در بخش هفت گام مهم حل مسئله، استفاده از تجربیات دیگران است. در این مرحله شما باید به پرس و جو درمورد افرادی که قبلاً مشکلاتی شبیه به شما داشته‌اند، بررسی کنید که از چه راهکاری استفاده کرده‌اند. البته شرایط افراد با یکدیگر متفاوت است اما توجه به تجربیات کسانی که قبل از شما در شرایط مشابه قرار داشته‌اند، کمک می‌کند که نقاط کوری که ممکن است در راهکار حل مسئله به آن توجه نکردن باشید را، شناسایی کنید و برای هر اتفاقی آماده باشید. سپس می‌توانید با خیال راحت‌تر یک، دو و یا حتی سه راهکار برتر را انتخاب کنید و آن‌ها را اجرا کنید. دقت کنید که اجرا کردن راهکارهای شما حتما نیاز به یک جدول زمانی دارد تا بدانید که چه زمان چه کاری را انجام دهید. همچنین باعث می‌شود که بهتر تحلیل کنید که راهکار موردنظرتان چقدر اثربخش بوده است. 

گام هفتم حل مسئله: تحلیل نتایج

آخرین مورد از ابزارهای حل مسئله که در روش مکنزی مطرح می‌شود، تحلیل نتایج حاصل از اجرایی کردن راهکارهای برتر است. جدول زمان بندی کنم می‌کند که بهتر تحلیل کنید که عملکرد شما تا چه حد موفقیت آمیز بوده است. برای اینکه بهتر بتوانید اثر بخشی راهکار خود را ارزیابی کنید، می‌توانید از خودتان بپرسید آیا این راه حل جواب داد؟ آیا حاضرید این راهکار را به افرادی که مشکلی مشابه دارند معرفی کنید یا خیر و….

با اجرا کردن این مراحل می‌توانید مسائلی را که پیش روی شما قرار می‌گیرد را به صورت اصولی حل کنید.

بیشتر بخوانید: هرم نیازهای مازلو؛ سلسله مراتب نیازهای مازلو و خودشکوفایی انسان

ابزارهای حل مسئله برای اقشار مختلف چگونه است؟

رویکرد حل مسئله می‌تواند بسته به سن، شرایط، فرهنگ و حتی جنسیت افراد متفاوت باشد. البته اصول کلی حل مسئله یکسان است. اما باز هم یک سری جزییات به نسبت هر قشر می‌تواند متفاوت باشد. مثلا فاکتورهایی که در مهارت حل مسئله برای کودکان و نوجوانان مهم است، ممکن است در بحث مهارت‌های حل مسئله برای مدیران خیلی کارآمد نباشد. در ادامه مثال‌های آموزش مهارت حل مسئله در قشرهای مختلف را توضیح داده‌ایم. 

آموزش مهارت حل مسئله در کودکان و نوجوانان به چه صورت انجام می‌گیرد؟

احتمالا به عنوان والدین کودکان و نوجوانان از اهمیت آموزش مهارت‌های حل مسئله به فرزندان خود مطلع هستید. آموزش موارد مهم برای حل یک بحران از آن دسته آموزش‌هایی است که از همان دوران کودکی می‌تواند تاثیر بسزایی در تربیت فرزند شما داشته باشد. یادگیری این مهارت‌ها برای کودکان و نوجوانان مزایای بسیاری دارند. آن‌ها در بزرگسالی نسبت به همتایان خود عملکرد بهتری در اجتماع، مسائل کاری و…. خواهند داشت. همچنین تحقیقات ثابت کرده‌اند که این کودکان در دوران بلوغ کمتر دچار پرخاشگری، انزوا و مشکلات این چنینی می‌شوند. تاثیر مثبت یادگیری رویکرد حل مسئله روی کودکان و نوجوانان نشان داده است که آن‌ها بهتر می‌توانند با چالش‌هایی مثل انتخاب رشته تحصیلی یا ورزشی و‌مواردی از این دست رو‌به‌رو شوند. آموزش این مهارت‌ها از طریق مختلفی می‌تواند صورت بگیرد.

در ادامه به چند مورد از شایع‌ترین راه‌های آموزش حل مسئله به کودکان و نوجوانان اشاره کرده‌ایم.

• آموزش حل مسئله با بازی: شما از طریق یک سری بورد گیم‌ها و بازی‌های فکری می‌توانید به خوبی مفاهیم حل مسئله را به کودک‌ خودتان آموزش دهید.
• آموزش رویکرد حل مسئله با قصه و داستان: بازگو کردن سرگذشت هم می‌تواند یکی از راه‌هایی باشد که فرزند شما چگونگی برطرف کردن یک چالش را از آن طریق، می‌آموزد.

بیشتر بخوانید: مهارت کوچینگ چیست و چرا باید درباره ی آن بدانیم؟

مهارت حل مسئله در خانواده به چه صورت است؟

گاهی اوقات مسائل و‌چالش‌ها در سطح یک فرد نیست و ممکن است مشکلاتی مطرح شوند که تمامی اعضای خانواده را دیگر کنند. در این زمان شنیدن نظرات افراد و حفظ آرامش برای حل مشکل از اهمیت بالایی برخوردار می‌شود. باید توجه کنید که اگر یک مشکل توانسته تمامی اعضای یک خانواده را درگیر‌کند، یعنی به همان میزان از درجه سختی بالاتری برخوردار است. خیلی اوقات افراد یک خانواده در روند حل یک مسئله به صورت درست عمل نمی‌کنند و این خود می‌تواند باعث آسیب بیشتر شود. در مورد مهارت حل مسئله در یک خانواده بهتر است به موارد زیر توجه بیشتری داشته باشید.

• بیان مشکل: خیلی وقت‌ها اعضای یک خانواده به دلیل وابستگی عاطفی که نسبت به یکدیگر احساس می‌کنند، مشکلات خود را بروز نمی‌دهند؛ چون فکر می‌کنند که اعضای خانواده‌شان باید به صورت بدیهی متوجه مشکل آن‌ها بشوند و یا به دلیل مراعات حال افراد از بیان مشکل سر باز می‌زنند.‌ اما‌ درنهایت این حالت می‌تواند اثرات منفی زیادی ابتدا روی روح‌ و‌ روان شخص و سپس روی روابط افراد خانواده بگذارد.
• تعیین هدف: پس از اینکه اولین گام را در رویکرد حل مسئله داخل خانواده انجام دادید، حالا نوبت آن است که هدف خود را تعیین کنید.‌ منظور این است که یک چشم انداز منطقی برای حل مشکلتان ترسیم کنید. این هدف باید واقع بینانه، قابل اعتماد و با قابلیت اندازه گیری باشد.
• اندیشه پردازی: منظور از ایده پردازی بیشتر مرحله بیان خواسته‌ها و نظریات افراد مختلف خانواده است. حتما باید توجه داشته باشید که صحبت‌های افراد مختلف خانواده را با آرامش و بدون پیش داوری بشنوید.
• راه حل: سپس از بین تمامی موارد یاد شده باید سعی کنید راه حلی را که بیشترین تناسب را با وضعیت شما دارد پیدا کنید و آن را اجرایی کنید.
• ارزیابی: در نهایت آخرین ابزار مهم حل مسئله در این قسمت بررسی راه های است که آن را انتخاب کرده‌اید. یکی از فواید این بررسی آن است که اگر روش خوبی برای حل چالش پیش رو انتخاب نکرده باشید، در این قسمت شاید فرصت جبران داشته باشید و بتوانید یک راه حل بهتر را جایگزین کنید.

مهارت حل مسئله در کسب و‌ کار

مهارت حل مسئله در کسب و‌کار هم‌یکی‌تز مقوله‌های داغ حل کردن چالش‌ها است که امروزه تحقیقات و پژوهش‌های بسیاری در این مورد انجام شده و یا درحال پیگیری است.  درواقع می‌توان گفت یکی از انتشاراتی که کارفرما از شما دارد توانایی حل مشکل با استفاده از ابزارهای حل مسئله است. به هر حال در هر شغلی بسته به شرایط مختلف ممکن است مواردی پیش بیاید که از چهارچوب تعریف شده خارج باشد.‌ عملکرد شما در این زمان می‌تواند برای سازمان بسیار مهم باشد. اگر دانش و آگاهی شما نسبت به کاری که انجام می‌دهید به قدر کافی بالا باشد و همچنین با مهارت‌های حل مسئله هم آشنایی کافی داشته باشید، احتمالا می‌توانید به موقع تصمیم بگیرید. این تصمیم گیری می‌تواند برای سازمان شما بسیار مهم باشد و علاوه بر برآوردن انتظارات مدیران از شما، موجبات ترفیع و پیشرفت شما را فراهم کند. اما فراموش نکنید همان‌طور که گفتیم، این اتفاق منوط به بهره‌گیری شما از دانش کافی و‌ مهارت حل مسئله به صورت توامان است.

مهارت حل مسئله در مدیریت چگونه است؟

یکی از جاهایی که حل مسئله در آن دو چندان اهمیت دارد، حل مسائل مختلف توسط مدیران است. شما به عنوان یک مدیر باید دارای قدرت رهبری سازمانتان باشید؛ بر این اساس یکی از مهم‌ترین مهارت‌هایی که برای مدیریت واحدتان به آن نیاز دارید، توانایی حل مسئله است. پایه مهارت حل مسئله در مدیریت تفاوت چندانی با اصول خقد‌کانه‌ای که پیش از این ذکر کردیم ندارد. با این وجود مهارت حل مسئله هنگام که شما مدیر هستید، از ظرافت‌های بیشتری برخوردار می‌شود. توجه کنید که تصمیم گیری های شما به عنوان مدیر قطعا تبعات بیشتری نسبت به عملکرد دیگران برای شما خواهد داشت. به همین جهت حساسیت درمورد انتخاب‌هایی که می‌کنید، بشدت افزایش پیدا می‌کند. درواقع می‌توان گفت حتی کوچک‌ترین اشتباهات شما هم به عنوان مدیر تبعات خودش را خواهد داشت؛ چرا که میزان مهارت شما در حل مسائل مختلف به صورت دومینو وار روی موارد مختلف می‌تواند تاثیرگذار باشد.

بیشتر بخوانید: فرهنگ سازمانی چیست؟

مهم‌ترین روش‌های حل مسئله در مدیریت چیست؟

گفتیم که شیوه‌‌ای که شما در حل مشکلات انتخاب می‌کنید، از اهمیت بالایی برخوردار است. شما باید به عنوان مدیر ابتدا درک‌ کنید که حتما برای تصمیم‌گیری در زمینه‌های مختلف نیاز به مشورت دارید. معمولا یک مدیر باید در حوزه‌های مختلفی تصمیم گیری کند. باید سعی کنید که بدون تعصب بپذیرید که نیاز نیست در همه زمینه‌ها تخصص باشید؛ پس حتما هنگام تصمیم گیری درمورد هر مسئله‌ای سعی کنید با متخصص آن زمینه صحبتی داشته باشید. نکته مهم بعدی که یکی از ابزارهای مهم حل مسئله در زمینه های مدیریتی محسوب می‌شود، توجه به نشانه‌ها است. 

منظور از نشانه‌ها مواردی هستند که مانند یک هشدار عمل می‌کنند. مثلا اگر واحد شما با افت فروش مواجه شده است، یعنی ابتدا تعداد مشتریان کاهش پیدا کرده‌اند. نشانه کم شدن مشتری‌ها هم می‌تواند مواردی مثل: افزایش نارضایتی‌ها از محصولات یا خدمات،  شکست در بازاریابی، پیشی گرفتن رقبا و… باشد. تمامی این موارد می‌توانند به عنوان نشانه‌های اخطار دهنده کاهش فروش در نظر گرفته شوند.  باید حتما توجه داشته باشید که حل مسئله را باتوجه به نظر مدیر بخش مربوطه انجام دهید؛ چرا که او قطعا دید بهتری نسبت به شما درمورد مسئله پیش آمده دارد. در این مثال اگر نشانه‌های ایجاد مشکل در هرکدام از این مراحل پیش آمده باشند، می‌توان به ترتیب با کارشناس تولید و بازاریابی صحبت کنید. در حقیقت می‌توان گفت که این نشانه‌ها مصداق بارز مشکلات با درجه اهمیت کم ولی مهم هستند که در قسمت گام دوم از هفت مرحله اصلی حل مسئله، به آن‌ها اشاره شد.

معرفی برترین کتاب‌ها درباره مهارت حل مسئله

باتوجه به اهمیت فراوانی که برای مهارت مسئله گفتیم، محققان و روانشناسان و رفتار شناسان زیادی اقدام به تدوین کتاب‌های مختلفی کردند که همگی به نوبه خود می‌تواند مفید واقع شوند. در این بخش سه کتاب مهم را در مورد فرایند حل کردن یک‌ مسئله توضیح می‌دهیم.

معرفی کتاب: حل مسئله؛ دیدگاه‌هایی از شناخت و علوم اعصاب نوشته اس یان رابرتسون و ترجمه حسین زارع

کتاب‌ها یکی از مهم‌ترین ابزارهای حل مسئله هستند که می‌توانید از آن‌ها برای یادگیری بهتر و کسب تجربه فرآیندهای حل مشکلات بهره بگیرید. تنوع کتاب‌ها در این زمینه بالا است و شما بسته به علایق خود می‌توانید این کتاب‌ها را مطالعه کنید.‌ در این بین برخی از کتاب‌ها توانسته‌اند موفقیت‌های بیشتری کسب کنند و به نسبت کاربردی‌تر باشند؛ یکی از این کتاب‌ها حل مسئله: دیدگاه‌هایی از شناخت علوم اعصاب است که نویسنده آن رابرتسون و‌مترجم آن هم حسین زارعی و‌لیلا زارع هستند. در این کتاب فرآیندهای مختلف تصمیم گیری و حل مشکل با زبان ساده و با پایه تحقیقات علمی توضیح داده شده است. 

رابرتسون در این کتاب عقیده دارد که مهارت حل مسئله یک استعداد غریزی و البته قابل پرورش است که اگر فرایند و چگونگی رشد آن را بشناسید، می‌توانید با بهره گرفتن از این روش‌ها مشکلات بسیاری را از پیش رو بردارید.

بیشتر بخوانید: ۱۰ کتاب برتر حوزه مدیریت و منابع انسانی

سوالات متداول در مورد حل مسئله

مهم‌ترین کاربردهای حل مسئله در زندگی چیست؟

امروزه ابزارهای حل مسئله بسیار متنوع هستند. برای اینکه بتوانید به خوبی درک کنید که یادگیری مهارت‌های حل مسئله چه تاثیری روی زندگی شما دارد، باید با مفاهیم کاربردی آن آشنا شوید. می‌توان گفت که یکی از مهم‌ترین دلایل موفقیت برخی افراد در مهارت‌های حل مسئله آن‌ها نهفته‌ است؛ به طوریکه موفقیت بیشتر افراد ارتباط مستقیمی با شناخت و مهارت آن‌ها در استفاده از رویکرد حل مسئله است. مهم‌ترین کاربردهای حل مسئله در زندگی شامل بازده بیشتر، هزینه کم‌تر و درآمد بیشتر خواهد بود.

کسانی که در استفاده از ابزارهای حل مسئله موفق می‌شوند، معمولا در مورد مسائل مختلف مشورت می‌کنند، به چگونگی بیشتر از چرا توجه می‌کنن. اهمیت موضوع از آن جهت است که چگونگی موضوع آن بخشی است که در کنترل شما قرار دارد و یا دست کم شما می‌توانید با کنش‌های فعال، یه عنوان یک عنصر اثرگذار روی آن عمل کنید؛ اما معمولا چرایی ماجرا سوالات فلسفی زیادی را برای شما به وجود می‌آورد که نتیجه‌ای جز گیج شدن شما و سردرگمی به همراه نخواهد داشت. 

مهارت حل مسئله در تصمیم گیری چیست؟ 

پیش‌تر درمورد هفت گام مهم حل مسئله صحبت کردیم. اما به صورت کاربردی‌تر و ساده‌تر، می‌توان گفت که در‌اقع مهم‌ترین نتیجه‌ای که رویکرد حل مسئله آن را ایجاد می‌کند، تصمیم‌گیری‌های پرست و به موقع هستند. درواقع کاری که مهارت حل مسئله در تصمیم گیری برای شما ایجاد می‌کند این است که با روشن نگه داشتن چراغ ذهن شما باعث می‌شود که افکار مزاحم حذف شوند و توجه شما به موارد مهم معطوف شود. درواقع مهارت حل مسئله در تصمیم گیری صحیح، احتمال تصمیم گیری درست را برای شما بشدت افزایش می‌دهد.

مهم‌ترین ابزارها و و تکنیک‌های حل مسئله چیست؟

مهارت حل مسئله طبق نظر محققان، در مراحل مختلفی تقسیم بندی می‌شود؛ شایع‌ترین نظریه، همان تئوری مربوط به هفت گام مهم حل مسئله بود که مطرح کردیم. یکی دیگر از مهم‌ترین ابزارها و تکنیک‌های حل مسئله، کنترل احساسات است. ممکن است شما دانش بالایی درمورد مراحل مختلف کل مسئله هم داشته باشید؛ اما هنگامی که نتوانید احساسات خود را در مورد شرایط مختلف کنترل کنید، ممکن است که از روی احساسات تصمیم بگیرید. درصد بالایی از خطاهایی که در تصمیم گیری ها رخ می‌دهند، به دلیل تصمیم‌گیری‌های هیجانی هستند.

تصمیم‌ گیری‌های هیجانی یکی از بدترین آفت‌های حل مسئله هستند که می‌توانند باعث به وجود آمدن خسارات جبران ناپذیری شوند. تصمیم گیری از روی احساساتی مثل خشم، خوشحالی و… خیلی اوقات باعث ایجاد مشکلاتی می‌شود که برای حل کردن آن‌ها باید زمان، هزینه و انرژی زیادی صرف کرد؛ پس چه بهتر که سعی کنید آرامش خود را حفظ کنید و با مشورت و ارزیابی راه حل‌های مختلف اقدام به تصمیم گیری کنید.

یک مثال برای مهارت حل مسئله

مثال‌های مختلفی برای رویکرد حل مسئله می‌تواند درنظر گرفت؛ ازجمله همان مثال دیر رسیدن به سرکار. اما یه مثال جامع حل مسئله می‌تواند درمورد دانش آموزی باشد که مدام دچار اهمال کاری می‌شود و تکالیفش را انجام نمی‌دهد. اگر بتوانید تمامی سوالات و‌موارد ذکر شده در قسمت هفت گام مهم حل مسئله را به این مثال تعمیم دهید، به خوبی می‌توانید درک کنید که چگونه با بهره گرفتن از ابزارهای حل مسئله، می‌توان این مشکل را حل کرد. شما ابتدا مشکل را شناسایی، تحلیل و سپس با پیاده کردن تکنیک پنج چرا، به ریشه مشکل می‌رسید و سپس با مشورت و ارزیابی، بهترین راهکار را برای حل این مشکل انتخاب می‌کنید.

سخن آخر پیرامون مهارت حل مسئله

درنهایت سعی کردیم تا در این مطلب به صورت کامل مفاهیم روز مطرح شده درمورد مهارت حل مسئله را عنوان کنیم. شما می‌توانید با تمرین و افزایش مطالعه خود درمورد هفت گام حل مسئله، مهارت خود را در تصمیم گیری و‌حل چالش‌هایی که به صورت روزانه بر سر راه شما قرار می‌گیرند، افزایش دهید. همچنین شما بسته به موقعیت خودتان می‌توانید از ظرافت‌های استفاده از ابزارهای حل مسئله استفاده کنید. اهمیت اجرا کردن قوانین حل مسئله درمورد قشر مدیران از اهمیت بیشتری برخوردار خواهد بود. در کل سعی کنید تا در بحران‌ها آرامش خود را حفظ کنید تا بتوانید با انتخاب بهترین راهکار، به راحتی و‌پیشرفت خودتان کمک‌ کنید.